دیلۆک
دیلۆک (وەکی دلۆک، دلوک، دولوکئوو دوولوک ژی تێ نڤیساندن; ب ترکی گازانتەپ) باژارەکی ل باکورێ کوردستانێ یە.
ل باکورێ کەلێیا دیلۆکێ گرەک هەیە. تاخا دەروودۆرا وی گری هەتا دەمەکە نێزک ب ناڤێ کوردەپە،ئا نکۆ گرێ کوردان (کüردتەپە)، دهات زانین لێ دەولەتا ترکانئە و ناڤ گوهارتئوو کر تüرکتەپە.
ل دیلۆکێ هەوشا هەیوانەتئا هەری مەزنئا ترکیێ هەیەئوو پارکا یەشلڤاد هەیە. پارکا یەشلڤاد پارکا تەور مەزıنئا ترکیێ یە.
نها (2015) شارەدارێ باژارێ مەزنئا دیلۆکێ فاتما شاهنئە .
ناڤئوو کرۆنۆلۆژیا باژار
ناڤێ باژێر یێ کەڤن دۆلکە (دۆلچە). Iبن خوردادبەه ژ پەرتوکا خوەئە ل-مەسالک وەل مەمالک سالا 893ز ناڤێ دلوک بکارانیە. پشترە ژئا لیئە رەبان ڤە ناڤێئە ینتاب ل باژێر هاتیە دانین. ناڤێ باژێر ژئا لی ترکێن ڤە ژی سالا 1928'ان دە وەک خازیئە ینتاب (گهاز-ئاینتاب) گازانتاپ هاتیە گوهەرتن.
ئەردنیگاری
چیا
ل هەرێمێ چیایێن بلند تونەنە. چیایێ سۆف یێ هەری بلندئە (1.496 م) ل هەرێمێ. چیایێ دولوک (1.250 م)، گورەنز (1.069 م)، گانیبابا (1.100 م)
چەمئوو گۆل
چەمێ رەش ژ گۆلا رەش دەرتێ. دەشتائی سلاهیێ بئا ڤا چەمێ رەش تێئا ڤدان. چەمێئە فرینێ ژ چیایێ سۆفێ دەرتێ. ب چەمێ رەش رە دبە یەکئوو خوە ڤالادکن گۆلائا مکێ. چەمێ مەرزیمێن ژی ژ چیایێ دولوکئوو سام دەرتێ. چاڤکانیا چەمێ نیزیپێ ل چیایێ سۆفێ ل گوندێ دولوکێ یە. چەم شاخەک چەمێ فراتێ یە.
حەسن، کرۆم، فۆسفات، کالکارئوو دۆلۆمیت مادەنێن هەری پرن کو ل هەرێمێ ژ بنئە ردێ دەرتێن.
بابەتێن هەیوانان
حەرێم ژئا لی بابەتێن تەیرێن کۆڤی پر دەولەمەندئە . وەکی دن گور، هرچ، خەزال، بەرازێن کۆڤی، چەقەل، کەرۆسهکئوو بزنێن سەر چیان ژی ل هەرێمێ پەیدە دبن.
دینئوو جڤاک
جڤاکا باژارێ دیلۆکێ 55 % ترک، 26 % کوردئوو 18 % ژیئە رەبئوو 1%ئە تنیکێ دنن.
ئیسلام ل هەرێمێ خورتئە . حەنەفیئوو ئە لەویتی زاڤێن تەشکیل دکن.
ل هەرێمێ جیێن زەویئوو تربەیان ژی هەنە. حنەک جیێن زەوییێنئە ڤ ن: شوراهبل بن حەسەن (کلیس)، شێخ مانسوورئوو دولوک بابا.
خوارنێن هەرێمێ
حەرێم ژئا لی چاندا خوارنێ پر دەولەمەندئە .
شۆربا شێرین: برنج بئا ڤێ تێ کەلاندنئوو پشترە ب دمس (دۆشاب) رێ هنەک دن تێ کەلاندنئوو تێ سەرویس کرن.
شڤەیدز: گۆشت ب نۆکان رە د بەرۆشێ دە تێ کەلاندن. پیڤازئوو سیرێن هورکری دکەڤە ناڤێئوو هەتا نەرم ببە تێ کەلاندن. پشترە هێکەک دکەڤە ناڤێئوو هنەک دن ژی تێ کەلاندن. روونێ سۆرکریئوو نانە ب سەر تێ رەشاندنئوو تێ خوارن.
کوتلکێن داگرتی بەقلەوە کەباب باباقەنووچ. بابەتێن بۆرەگانئوو پاتاتێسێن داگرتی هنەک ژ خوارێنێن هەرێمێ نە.
کرۆنۆلۆژی
بەریئی سا(زایین)
- 1200 -600 دەما حیتیتیان
- 689 - 539 دەما مەدیان
- 539 - 331 دەما پەرسان
- 331 - 323 دەما مەکۆدۆنیان
- 69 حوکومداریا کۆممەگەنە
- پشتیئی سا (زایین)
- 72 - 395 دەما رۆماییان
- 395 - 628 دەما ساسانیان
- 636 دەمائە رەبان
- 998 دەما مەروانیان
- 1077 دەما سەلچووکیان
- 1098 دەما خاچلیان
- 1186 دەمائە یوبیان
- 1517 دەمائۆ سمانیان
- 1923 دەما ترکیە