دI نئاڤئا دئیرئۆکئا کئوردئان دئە ژIنئێن کئو دئەرکئەتIنئە پئێش

دئەیفئە خئاتئون: خارزایا سەلەهاتتنئە یووبی یە. ل حەلەبێ ژداییک دبە. 25 سالیا خوە دە ژ خانەدانائە یووبیانئە لمەلکئە لزاهێر رە دزەڤجە. لێ پشتی 7 سال شوون دە هەوسەرێ وێ دمرەئوو دەیفە خاتوون جهێ وی دبە رێڤەبرا حەلەبێ.

10 سال رێڤەبەریا حەلەبێ دکە. کورێ وێ 17 سالیا خوە دە رێڤەبەریێ دەور دگرە. لێ ژبەر کو 24 سالیا خوە دە دمرە، دەیفا خاتون جاردن دبە رێڤەبرا حەلەبێئوو شەش سالێن دن حەلەبێ برێڤە دبە.

ل هەمبەرئێ رشێن مۆخۆلان بەرخوەدانیەک پر مەزن ددە. ب دەهان جاران بئا رتێشا خوە ل هەمبەرئێ رشێن مۆخۆلان سەردکەڤە.

دەیفە خاتون پشتی سەرکەفتنێن خوە یێن د شەر دە، ل حەلەبێ دبستانەک ب ناڤێ فیردەوسی کو نڤیسکارێ شئاحنئامئە‘یێ یەئا ڤادکە.

مئەحئووش سئەنئەندئەجئی (سنە): د سەدسالا 13. دە وەکە ژنەکە هەلبەستڤان دەردکەڤە پێش. د چاخێ خوە دە د وێژەیا کوردی دە پر ناڤدارە.

مەهووش سەنەندەجی د هەلبەستێن خوە دە جهەکە گرینگ ددەئێ شئوو ئا زارێن گەلێ کورد.

د دەما مەهووش سەنەندەجی دە جواکا کوردئێ شێن خوە یێن ژ سەدەمائە رەبائی سلام رووبروو دمینن ب رێیا هەلبەستان تینن سەر زمان.

ژ خوەئی رۆ ژ سایا هوونەرا هەلبەستان چاندئوو دیرۆکا گەلێ کورد وندا نەبوویە. د هەمان دەمێ دە مرۆڤ دکارە قادا وێژەیێ ب تایبەت ژی یا هەلبەستڤانتیێ وەکە قادا تەکۆشینا ژنا کورد ژی ب ناڤ بکە.

رİحئان لئۆرئیستئانئی: د سەدسالا 15. دە ژیان کریە. ژنەکە تەمبوورڤانئوو هەلبەستڤانەکە مەزن یا هەرێما لۆرستانێ یە.

رهان لۆریستانی د هەمان دەمێ دە ژنەکە رەوشەنبیرئوو بژیشکئە .

حونەرا رهان لۆرستانی، هینا ژی د ناڤا فۆلکلۆرئوو هونەرا لۆرستانێ دە زندیبوونا خوە دپارێزە.

خئاتئوونئا زئادئینئە: سەدسالا شازدەمین دە ل رۆژهلاتێ کوردیستانێ قەلا دمدمێ کەلەیەک بناڤئوو دەنگ بوویە. کورد، ل هەمبەرئە بباسیان ڤێ قەلا دمدمێ دە تەکۆشینەک ناڤئوو دەنگ ددە.

ژبۆنا پاراستنا قەلا دمدمێ ژنێن کورد ب فەداکاریئوو وەلاتپارێزیەکە مەزن تێکۆشین دکن. لێ دیسا ژی قەلا دمدمێ دکەڤە دەستێنئە باسیان دە.

دەما کو دمدم دکەڤە دەستێنئە باسیان ب سەدان ژنێن کورد، ژ بۆ نەکەڤن دەستێن دژمن ژەهر ڤەخوارنئوو خوە ژ دیوارێن قەلێ دەئا ڤێتن.

خاتوونا زادینە پشتی هەڤسەرێ وێ میرئە بدەلا خان دمرە دبە رێڤەبەرا هەرەمێ. پشتی کو دبە رێڤەبەر بئا رمانجا تۆلهلدانا وان ژنێن کو قەلا دمدمێ دە ژیانا خوە ژ دەست دانە، بئا رتێشەکە هەزار لەشکەریئێ ریش دبە سەر قەلا دمدمێئوو قەلێ دەست دخە. ژئا رتێشا خاتوونا زادینە رە هێزێن چەنگزێرین دهات گۆتن. دەمەکە درێژ رێڤەبەریا هەرێمێ دکە.

مئاح شئەرئەف خئانİمئا کئوردİستئانئی: ژنەکەئە ردەلانی یەئوو ل باژارێ سینە د سالا 1804′ئا ن دە ژداییک دبە. د سەدسالا نۆزدەمین دەئا نگۆ چاخێ سەرهلدانان دە ژیان کریە.

نڤیسکارئوو هەلبەستڤانەکە ناڤدارە. ب رامانئوو خوەشکبوونا خوە ل سەر هەمدەمێن خوەئوو جیهانائە دەبیاتائی رانێ باندۆرەکە پر مەزن چێدکە.

ماه شەرەف خانما کوردستانی ناڤائە ردەلانیان ب خوە دە ب ناڤێ مئۆستئوورئەئە ردئەلئانئی تێ ناسکرن.

دیڤانەکە هەلبەستان یا کو ژ 20 هەزار بەیتان پێک تێ دنڤیسینە. گەلەک پرتووکئوو ماکالە نڤیساندیە. پرتووکا وی یا هەری ناڤدار ب ناڤێ کوردستانا دیرۆکی یە.

یەکەمین دیڤانا وێ پشتی مرنا وێ 39 سال شوون دە ژ ملێ فارسان ب ناڤێ دیڤانی ماه شەرەف خانما کوردستانی تێ چاپکرن.

پرتووکا خوە یا ب ناڤێ کوردستانا دیرۆکی دە ژ جوانێن کوردان رە وها بانگاڤازی دکە; کەچئوو خۆرتێن کورد بنڤیسن. شەرێ ناڤخوەییئوو ئێ شا گەلێ مە بنڤیسن. دەستپێکێ هیس بکنئوو پشت رە بنڤیسن. بلا هەر تشت ژ سبێ رە بمینە. داگرکەری، تالانئوو شەرێئی ختیدارێ بنڤیسن. یەک ژی روخمێ وانا هەموویان قەهرەمانتیئوو ئە ڤینێن تێن ژیانکرن بنڤیسن.

حئاتئو شئەحنئاز:ژنا بەگێئە ردەلانێ حەلۆ خانئە . بەگێئە ردەلانێ حەلۆ خان ژبۆنا پاراستنائە ردەلان ب فارسان رە کەتیە ناڤا شەر دە. حاتو شەهناز دەما حەلۆ خان دشینە جهێ شەر وها دبێژە: ئە ز ناخوازم خوینا تە بکەڤە سەرئا خێ، لێ هەگەر تو دێ بزانبی کوئا خا مە وێ بکەڤە دەستێن دژمن، وێ دەمێ مرن یا هەری خوەشئوو پیرۆزە.

دەما کو شەر دژوار دبە ژبۆنائا لیکاریێ حئاتئو شئەحنئاز ژ هەموو ژنێنئە ردەلانێ رە بانگاڤازیا تەولیبوونا شەر دکەئوو وها دبێژە: هەموو ژنێن جوان بلا جلێ زلامان خوە بکنئوو وەرن جهێ شەر. یێن کو دخوازن دیل بکەڤن دەستێنئی رانیان ژی بلا مالێن خوە دە بسەکنن. ژبۆنا کو دژمن نە زانەئە و ژنن، ژبۆنا وێ دبێژە هەموو جلێن زلامان خوە بکن.

ل سەر بانگاڤازیا حئاتئو شئەحنئاز، 500 ژنێن کورد ب جلێ زلامان، هەسپئوو شوورێن خوە ژبۆنا شەرئا مادە دبن.

ئەوئا رتێشا ژنان د کۆموتانتیا حاتو شەهناز دە دچە تەڤلی شەر دبە. 3 رۆژان شەرەکە دژوار تێ ژیانکرن. ژنێن کورد کۆموتانتیا حاتو شەهناز دە تەکۆشینەکە پر مەزن ددن. زلامێن کوردئێ ن کو جەپها شەر دە ژ وێ رەوشێ هێزەکە پر مەزن دگرن.ئوو شەر ب سەرکەفتنائە ردەلانیا خلاس دبە.

ب وێئا وایێ حاتو شەهناز وەکە یەکەمین ژنا کوردئا فەرماندار ب ناڤئوو دەنگ دبە.

خئاتئوونئائە دئیلئە: سەدسالا نۆزدەمین دە د هەرێما سۆران دەئە شیرا جاف ب ناڤئوو دەنگ بوو. خاتوونائە دیلە پشتی مرنا هەڤسەرێ خوە دبە رێڤەبەرائە شیرێ. پازدەه سالان رێڤەبەریا ڤێئە شیرێ دکە.

خاتوونائە دیلە ب خوە ژ باژارێ حەلەبچەیێ یە. ب کەسایەتا خوە یا بهێز ل سەر هەرەمێ باندۆرەکە پر مەزن هەبوو.

دەولەتائی رانێئوو هنەکئە شیرێن کورد دخوازن خئاتئوونئائە دئیلئە بکێشن ناڤا شەرێ ڤێ دەمێ یێ نیژادپەرەستئوو بەرژەوەندیپەرەست.

لێ خاتوونائە دیلە ب وانا رە نابە یەک. پۆلیتیکائوو سیاسەتەکە سەربخوە ددە مەشاندن.ئە ڤ رێبازێ سەربخوە ژ بۆ وێ دەمێ گەلەک گرینگە. سەربخوە تەوگەراندن هێزئوو زانەبوونا خاتوونائە دیلە دیار دکە.

فئاتئا رئەش: سەدسالا نۆزدەمین دەئا نگۆ شەرێئۆ سمانیئوو روسان دە ژنا کورد فئاتئا رئەش ب شەرکەریا خوە دەنگ ڤەددە.

فئاتئا رئەش سەرۆکەشیرا کوردێن مەرەشێ یە. بخوەئە لەویە. بئا رتێشا خوە یا 300 کەسی ڤە ژ مەرەشێ تێئی ستەنبۆلێئوو تەولی شەرێئۆ سمانیئوو رووسان دبە.

رۆژنامەیێن روس،ئی نگیلیز، فرانسزئوو ئا لمانان هەموو ل سەر شەرکەریا وێ ژنا کورد وها دنڤیسن: “ل سەر یەکینەیێن لەشکەری پرانی ژنێن کورد دسەکننئوو وانائا ستا فەرمانداریێ دە ناڤائا رتێشا ترکان دە جهێ خوە دگرن”.

دیسا نڤیسکارێ حۆللاندایی لئۆبئەل پرتووکا خوە یا ل سەر ترکیێ دە وها دنڤیسینە: ژنێن کورد ل گۆری ژنێن دن یێن رۆژهلات هێ بێترئا زادنئوو وەکە زلامانئە گیدن. میناکا وێ یا هەری باش ژی فئاتئا رئەشئە ”.

مئایئان خئاتئوون:سەدسالا نوزدەمین دە ژیان کریێئوو کەچا میرەکەئێ زیدیە.مالباتا مایان خاتوون،ئێ شئوو کۆمکوژیێن کوئێ زیدی ژبەر باواریا خوە رووبروو مانە تێو ژێ رە دبێژن.

مایان خاتوون ب چاندائۆ لێ یێزیدی تێ مەزنکرن. ل گۆری وێ چاندێ مەلەکا تاووسئا کو ژبەر زانیاریا خوە ل هەمبەر خوەدی سەری رادکە یا راستی ژ ملێ خوەدی ڤە مەلەکا هەری زێدە تێ هەسکرنە. ژبەر کو خوەدی زانیارئوو ئا زادیخوازە.

ئانگۆئێ زیدی خوەدی چاندەکە زانیاری،ئا زادیخوازئوو سەرهلدێرن. ژبەر وان تەیبەتمەندیێن خوەئۆ لا خوە، زمانێ خوەئوو چاندا خوە هەرتم پاراستنە.

مایان خاتوون ژنەکە پۆلیتیک، خوەدی هێزەکە رامانی بوو. دەما کو هەوسەرێ وێ میرئا لی بەگ دمرە مایان خاتوون دبە رێڤەبەرائە شیرائێ زیدیان.

مایان خاتوون ب رێڤەبەریا خوە یا بئا دالەت باندۆرەکە پر مەزن ل سەر گەلێ هەرەمێ ددە چێکرن. دەمەکی کن دە مایان خاتوون رێڤەبەریا هەمووئە شیرێنئێ زیدیانئوو هەرەمێ دگرە سەرخوە.

ب کەسایەتا خوە یا بهێز ل سەر رێڤەبەرێن توورکئوو ئۆ سمانیان باندۆرەکە پر مەزن ددە چێکرن.

مایان خاتوون د دیرۆکێ دە یەکەمین ژنەکەئێ زیدیە کو دبە میرئوو رێوەبەریا هەرەمەکێ دکە. ژبەر کو ناڤائێ زیدیان دە ستاتوویا ژنێ پر ژێرئە .

ئەنجئووم یئامئولکئی: یەکەمین رێخستنا ژنێن کورد سالا 1919 یان دە ب پێشەنگیتیائە نجووم یامولکی تێئا ڤاکرن. ناڤێ رێخستنێ جڤاکا بلندکرنا ژنێن کورد بوو. سەرۆکێ وێ ژیئە نجووم یامولکی بوو.

ئەنجووم یامولکی ژ مالباتەکئا ریستۆکراتئا نگۆ چینا ژۆرین یا جڤاکا کوردان دهات. ژخوە ژنێن ناڤا رێخستنێ دە جهێ دگرن ژی هەموو ژ چینائا ریستۆکراتئا کورد بوون.

ئەنجووم یامولکی وێ دەمێ ژنەکە بژیژکئوو رەوشەنبیر بوو. لێ بنگەهێ نەتەوپەرڤەریا خوە ژ چاندا کوردان زێدەتر دسپارتە چاندا رۆژاڤا.

ئەنجووم یامولکی ب گۆتنا خوە یا کو دبێژە “کورد ژبۆنا هەر تشتی سۆز نادن، لێ دەما کو سۆزەک دان ژی ژ وێ سۆزا خوە ناڤەگەرن.”

زئەرئیفئە: سەدسالا 20ئا ن دە ب سەرهلدانا کۆچگری وەکە ژنەکە سەرهلدێرئوو ئا گید دەردکەڤە پێش.

ژنەکە وەلاتپەرڤەرەئوو هەموو ژیانا خوە ب بەرخوەدانیائا زاد کرنا کوردستانێ دەرباس دکە.

ئەڤینا خوە یا بئە لیشێر رە، بئە ڤینا کوردستانێ تێ هوناندن. تم ب گۆتنا حئەڤئال گازی هەودوو کرنە.

زەریفە هم ژنەکە هەلبەستڤانئوو پۆلیتیکەئوو هم ژی ژنەکە سەرهلدێرئوو ئا زادیخوازە. گەلەک هەلبەستئوو ماقالان دنڤیسینە لێ پرانیێن وان ب دەستێن خاینان دکەڤە دەستێ دژمن.

سەرهلدانا کۆچگری دەئا ستا پێشەنگیتیێ دە رۆل دلەییزەئوو ب شەرێ خوە گەلەک ژنێن کورد باندۆر دکە. شەرێ چەکداری دە ب نیشانگەریا خوە دەنگ ڤەددە.

رێخستن کرنئوو هشیار کرنا گەل دە خەبات ددە مەشاندنئوو چارەسەر کرنا پرسگرێکێنئا شیران دە هەولدانێن پر مەزن ددە.

بئەسئێ: د سەرهلدانا دەرسیمێ دە بەسێ وەکەئە فسانەیەک دەردکەڤە پێش. ژئە شیرائا لئانئە ئا کو دەرسیمێ دە هەری ب ناڤئوو دەنگئە ئوو ژنا سەیت رزا یە.

ب وەلاتپارێزی، شەرکەریئوو لەهەنگیا خوە باندۆرەکە پر مەزن چێدکەئوو ل هەمبەر دژمن شەرەکە پر دژوار ددە.

د بن بۆمبەبارانا بالافران دە هەیانێ جەپخانا خوە ب داوی دکە بەرخوە ددە. دەما کو جەپخانا وێ خلاس دبە ب کەڤران بەرخوە ددەئوو پشت رە ژبۆنا نەکەڤە دەستێن دژمن خوە ژ زناران دە داڤێژە.

سەرهلدانا دەرسیمێ دە گەلەک ژنێن مینا بەسێ قەهرەمان دەردکەڤن. تێ گۆتن کو سەرهلدانا دەرسیمێ دە نێزی 1500 ژنێن کورد ژبۆنا نەکەڤن دەستێن دژمن دە وەکە بەسێ خوە ژ زناران دە داڤێژن یان ژی خوە چەمان دە بەرددن.

مئەریئەمخئان: د سەدسالا نۆزدەمین دە ژیان دکە. کەچەکە ژئە شیرا بۆتی یە.ئا نگۆ ژ شرنەخێ یە. مەریەمخان دیڤانا دەنگبێژان مەزن دبە. حەر کو ل گوند دیڤانا دەنگبێژان کۆم دبە، مەریەم خان ژی ل سەر بانێ مالێ وان گوهدار دکە. ژبەر کو ژنە، نکارە بچە ناڤا دیڤانێ دە جهێ خوە بگرە.

ناڤا جڤاکا بۆتیان دە دەنگبێژی ژبۆنا ژنان شەرمە. ژبۆنا وێ مەریەمخان بسالان تەنێ ب خوە رە سترانان دبێژە. لێ دەنگبێژی ژبۆنا وێ وەکەئە ڤینێ یە.

ژ سەدەما کو چاخێ سەرهلدانانئوو کۆمکوژیائە رمەنیانە، مالباتا مەریەمخان نەچارێ کۆچبەری موسولێ دبن. ل وێ دەرێ ب مالباتا بەدیرخانیان رە تێکلیێن مالباتی چێدکن.

مالباتا بەدیرخانیان ژ خوەشکبوونئوو دەنگبێژیا مئەریئەمخئان پر باندۆر دبن.

پشترە مەریەمخان ب مەهمەت بەدیرخان رە دزەوجە. لێ پشتی کو دزەوجن شووندە مالباتا بەدیرخانیان ناهێلن مەریەمخان دەنگبێژیێ بکە.

مئەریئەم خئان ژ وێ نێزیکاتیا بەدیرخانیان سەری ناتەوینەئوو زلامێ خوە بەرددە. ژبەر کو هەسکرنا وێ یا دەنگبێژیێ بئە شقئوو هەسکرنەکە پر مەزنە.

پشتی کو زلامێ خوە بەرددە دچە باخداتێ جەم خوشکا خوەئە لماس خان کو بئی نگیلیزەکێ رە زەوجیە. مالائە لماس خان ژبەر زلامێ وێ وەکە مالاڤاهیا سیاسەتمەدار، رەوشەنبیرئوو هونەرمەندا یە.

ل وێ دەرێ مەریەم خان گەلەک هونەرمەندێن کورد ناسدکەئوو ب وان رە سترانان دبێژە. پشتی کو ناڤا وان هونەرمەندان دە سترانا دبێژە ب خوەشکبوونا دەنگێ خوە دەمەکی پر کن دە ناڤئوو دەنگ دبە.

ب وێئا وایێ ناڤا جواکا کوردان دە وەکە ژنەکە دەنگبێژ دبە یەکەمین کو پلاقا خوە دەردخە. 1939 دە د رادیۆ یا باخدایێ دە سترانان دبێژە. نها گۆرا خوە ل باخدایێ یە.

رİندئێخئان:پشتی سەرهلدانا شێخ سەیید شووندە د بن ناڤێ شارک İسلاهات پلانی پێکئا نینێن کو ل سەر کوردان تێن کرن، دبە سەدەم کو ژ ملێ گەلەکئە شیرێن کوردان ڤە بەرخوەدان پێشبکەڤە.ئە و بەرخوەدانێنئە شیران وەکە سەریراکرنێن بچوک ژی تێن بناڤکرن. ژبەر کو بەرخوەدانیێن وانئە شیران قوت قوتیئوو ب هەرەما خوە رە سینۆردار دمینە ووسا تێ گۆتن.

یەک ژ وانئە شیران کو ب بەرخوەدانیا خوە دەنگ ڤەدایەئە شیرا مالائە لیێ یونسە. مالائە لیێ یونوس هەری بێتر ب بەرخوەدانیا کەچائە لیێ یونوس رİندئێخئان دەنگ ڤەددە.

رİندئێخئان ب خوەشکبوونئوو لەهەنگیا خوە ل هەرێمێ دەنگ ددەئوو ب شەرکەریا خوە ژی دبەئە فسانەیەک. رندەخان ژ دەستپێکێ هەیانێ تێکچوویینا شەر دە، وەکەئە گیدەکێ پێشەنگیا شەر دکە.

لێ د ناڤا شەر دە رندەخان ب برینداری دکەڤە دەستێ دژمن. فەرماندارێ لەشکەرێن کۆمارێ ل هەمبەر ناڤداریئوو خوەشکبوونا وێ ماتمایی دمینە.

فەرماندارێ دژمن، هەول ددە دەست باڤێژە رندەخانێ. ل هەمبەر ڤێ بێچارەتیێ، رندەخان ژ فەرماندار رە وها دبێژە; “ئەز گرتی مە، هوون خوەدی هەر جورە تاسارووفا ل سەر لاشێ من ن،ئە نجاخئە ز نکارن ل سەرئا خا کو د بن سەردەستیا مالا باڤێ من دە نە، ب وە رە بم. کو هوون د ناڤا ڤان سینۆران دە دەست باڤێژن من،ئە زێ خوە بکوژم”

ل سەر ڤێ یەکێ فەرماندار پرسا، کا سینۆرێنئا خێن باڤێ تە ل کو دقەدە دکە. رندەخان وها دبێژە; “چەمێ باتمانێ سینۆرێ مە یە. تو دکاری پشتی پرا مالابادێ ببی خوەدیێ من”

دەما کو دگهێن پرا مالابادێ، رندەخان دبێ “ەز دخوازم هەری داوی لئا خا باڤێ خوە بنێرم”ئوو دەستوورا کو بچە سەر پرا مالابادێ دخوازە. پشترە خوە داڤێژە چەمێ باتمانێ.

گۆتنێن وێ یێن داوین ل پرا مالابادێ ووها بلند دبە;

ئەز م رندا رندەخان

کەچا میرئوو ئا خائوو چیان

ئەی ترکێ تاجک

کارێ وە چ یە ل ڤان چیان

رندا بوویە نامدار

ئەز دمرم، بریندارئوو بێ زار

تەسلیم نابم دەستێ نەیارئوو ناچم بێئا ر.

گئوولنئاز خئانİم: د دیرۆکائە گیدیا ژنێن کوردان دە میناکا دنئا بالکێش ژی گوولناز خانمئە .

گوولناز خانم، سەرهلدانائا گیری دە د رێزا هەری پێش تە ناڤا سەرهلداران دە جهێ خوە دگرە. ژ بۆ پاراستنا سیڤیلان بئا رتێشا ترکان رە کەتیە ناڤا شەرێن دژوار دە. تێ گۆتن کو ” دبە ترسا دلێ فەرماندارێن ترک” .

پشت رە دیل دکەڤە دەستێن دژمن. دەما کو برائوو کورێ وێ تێ کوشتن، دەولەتا ترکان سەری وانئوو سەرهلدێرەک دن ژێ دکەئوو تینە نیشانی گولناز خانم دکە.ئوو ژێ دپرسن “کا ببینە تو ڤانا ناسدکی یان نا!”.

گولناز خانم بسەربلندی نێزی سەریان دبە; ب لنگێ خوە سەرێئی ززەد بەگ نیشان ددەئوو تەنێ دبێژە “ئەڤ سەرێ برایێ منئە ”. پشترە سەرێ دویەمین نیشان ددەئوو دبێژە “ئەڤ ژی سەرێ لاوێ منئە ”. دەما کو تێ بەر سەرێ سێیەمین ب دلەکە خەمگین دبێژە “حەیفا ڤیا بوو، پێشمەرگەیەکی خزمەتکارئوو چالاک بوو”

ئەو سەکنا گوولناز خانم ماتماییئوو بێدەنگیەکە کوور ل سەر فەرماندارێن ترک ددە چێکرن. پشترە ڤەدگەرە فەرماندارانئوو وها دبێژە; “بەرخێ نێر ژ بۆ کێرئە !”.

گولناز خانم 3 سال د زیندانا ملازگر، مووشئوو د وارگەهێن لەشکەران دە دیل دگرنئوو ددن خەبتاندنێ. پشتی 3 سال شووندەئی دام دکن.

حئافزئا خئان: ژ سولێمانێ یەئوو خویشکا شێخ مەهموود بەرزەنجی یە. ب کەسایەتا خوە یا نەتەوپەرڤەر، ژنپاراست، سیاسیئوو وێژەیی دەردکەڤە پێش.

دەما خوە دە ژبۆنا هشیار کرنئوو پەروەردە کرنا ژنان هەولدانێن مەزن ددەئوو گەلەک خەباتان پێش دخە. مالا خوە دکە جهێ پەروەردەکرنا ژنان.

دەما کو کۆمارا ماهابادێ تێئا ڤاکرن ب نامەیەکێ ژبۆنا هەرتشتی پشتگریا خوە پێشکەش دکە. ل سەر وێ قازی موهامەد ژێ رە نامەیەک سپاسیێ دشینە.

دیسا دەربارێ دۆزا کوردانئوو ئا زادیا ژنێن کوردان دە نامەیان ژ مەجلیسا گەلێن جیهانێ رە دشینە. ب وێئا وایێ پرسگرێکا کورد دبە رۆژەڤا گەلێن جیهانێ.

حافزا خان سالا 1953 یان دە ژ قانسەرێ دمرە. دەما کو دچە سەر دلۆڤانیا خوە، ژنێن کو ژ ملێ حافزا خان ڤە هاتنە پەروەردە کرن داخوازیا کو مەزەلێ وێ ل سەر گرێ سەیڤان چێببە دکن. ل سەر داخوازیا ژنان مەزەلێ حافزا خان ل سەر گرێ سەیڤان چێدکن.

مئینئا قئازئی:دیرۆکا سیاسەتا کوردان دە مینا قازی کەسایەتەک گرینگە.ئا ڤاکرنا کۆمارا ماهابادێ دە رۆلەکە مەزن دلەییزە. مینا قازی ژنا قازی موهامەدئە .

مینا قازی سالا 1945ئا ن دە تەکۆشینا ژنا کورد دە گاڤەکە نوو داڤێژەئوو رێخستنا یەکیتییا ژنێن کوردستانئا ڤادکە. ب خوە ژی دبە سەرۆکێ وێ رێخستنێ.

دیسا کۆمارا ماهابادێ دەئە رکێن گرینگ دگرە سەر ملێن خوە. کۆڤارا ژنان دەردخە.

پشتی کو کۆمارا ماهابادێ هلدوەشە شووندە ژی مینا قازی تەکۆشینا خوە د وارێ سیاسی دە ددە بەردەوامکرن. ب جاران تێ گرتنئوو دئی شکەنجەیان رە دەرباس دبە. لێ دیسا ژی هەیانێ مرنا خوە دەست ژ تەکۆشینا خوە بەرنادە.

لئەیلئا قئاسIم: لەیلا قاسم دیرۆکا کوردستانێ دە وەکە پێشەنگئوو قەهرەمانەک شۆرەشگەر تێ ب ناڤ کرن.

لەیلا قاسم، ل خانەقین د ناڤا مالباتەکە هەژارئوو وەلاتپەروەر دە ژداییک دبە. ل بەخدایێ زانکۆیێئا نگۆ بەشا سۆسیۆلۆژی دخوینە.

سالا 1970ئا ن دە دەما کو ل زانکۆیا بەخدایێ خوەندەوانە دبەئە ندامێ کدپئا Iراقێ. ب وێئا وایێ دەست ب خەباتێن خوە یێنئا زادکرنا کوردستانێ دکە.

ژبەر کو تێ گۆتن:” کورد تەنێ دکارن ل گوندئوو چیان سەری هلدنئوو ژن نکارن تەڤلی خەباتێن شۆرەشگەری ببن” لەیلا قاسم هرس دبەئوو بیریارا وان گۆتنان ڤالا دەربخە دەردکەڤە رێ.

ل سەر وێئە ساسێ ژبۆنا دەستخستنا مافێن نەتەوی ل باخدایێ دەست ب خەباتێن شۆرەشگەریئێ ن جوانێن کورد دکە.

لەیلا قاسم ب رێهەڤالێ خوە جەواد حەمەوەندی رە د سالا 1974’ان دە ل سەر رەوشا سۆسیۆلۆژیا کوردان گۆتارەک (نوتوک) نڤیساندن. لێ ژبەر وێ گۆتارێ تێن گرتنئوو گۆتارا وان ژی بێ کو بەلاڤ ببە دکەڤە دەستێن سیخوورێن بەەس.

28‘ئە نیسانێ 1974ئا ن دە لەیلا قاسم ب چار هەڤالێن خوە ڤە تێ گرتنئوو ئی شکەنجەیێن پ گران دە دەرباس دبن. پشت رە ب بیریارائی دامێ تێن دادگەهکرن.

لەیلا دادگەهێ دە ویها پاراستنا خوە دکە: “ من بکوژن، لێ ڤێ راستیێ ژی بزانن کو ب کوشتنا من ب هەزاران کورد یێ ژ خەوا گران شیار بن،ئە ز پر کێفخوەشم کو ب سەرفرازیئوو د ریائا زادیا کوردستانێ دە جانێ خوە فەدا دکم”.

دەما کو لەیلا قاسم دبن سێدارێ مارشائە ی رەقیب دبێژە.

لەیلا نە تەنێ ژبۆنا مافێن نەتەوا کورد سەری رادکە، هەمان دەمێ ل هەمبەر رەوشا ژنا کورد ژی سەری رادکە. د ڤێ دەربارێ دە وها دبێژە:” حەگەر گەلێ کورد مافێ خوە یێ سیاسیئوو هووقووقی نەستینە، مافێ ژنا کورد ژی یێ هەرتم بێ بنپێکرن.”

مامۆستا جیگەرخوین د هەلبەستەکە خوە دە ل سەر لەیلا قاسم وها دبێژە:

لەیلا کەچا میتئوو مەدا

جانێ خوە دا د بەر مە دا

بژین هەچی کو جانفەدا

خوەش بن ژ تە ژارئوو گەدا

لەیلا چراخا شاڤرەشئە

وێ روو ل کوردان کر گەشئە

کوشتن ب مە کوردان خوەشئە

زۆرداریئێ دی نامەشئە !

لەیلا بژی، سەدئا فەرین

ژ بۆ مە بوویەئۆ لئوو دین

دیسا ل من دەر هوون برین

حەتا جیگەرێ من بوویە خوین!

کئەچئا نئەخئەدئەیئی: کەچا نەخەدەیی، یەک ژ ژنێن هەری ب هێز یا سەردەما کۆمارا ماهابادێ یە. ناڤێ وێ یێ راست نایێ زانین. ژ بەر کو گەل وێ وەکە کەچا نەخەدەیی ب ناڤ دکن.

کەچا نەخەدەیی، ب تەکۆشین،ئە گیدیئوو ژێهاتیبوونا خوە ناڤا جڤاکا ماهاباتێ دە بناڤئوو دەنگ دبە. د ناڤا مالباتەکە وەلاتپارێز دە مەزن دبە. ژ لۆما نەخەدەیی، هین د دەستپێکا جوانتیا خوە دە دکەڤە ناڤا هەولدانێنئا زادیا کوردستانێ.

د سالێن 1941-42’ان دە بئا وایەکە چالاک بەشداری خەباتێن دامەزراندنا کۆمارا ماهابادێ دبە.

رەژیمائی رانێ ژ بۆ ڤێ تێکۆشەرا کورد پۆشمان بکەئوو تەسلیم بگرەئێ شکەنجەیێن پر دژوار لێ دکە. کەچا نەخەدەیی ب مەهان زنجیران ڤە گرێدایی دمینەئوو چاڤێن وێ تێ کۆرکرن.

دەما کو رەژیمائی رانێ دبینە، کەچا نەخەدەیی ژ بەرخوەدانیا خوە دەست بەرنادە، وێ چاخێ د 1947‘ان دە وێ ژنا شۆرەشگەر دارڤە دکن.

ئامادەکار: ستێرک گئارزئان