سلێمانی
| کوردی، کوردی، ئەنگلسه |
شابلۆن:ئوسە دمی داتەس شابلۆن:رەدرەجت شابلۆن:Iنفۆبۆخ سەتتلەمەنت سولایمانیاه (شابلۆن:لانگ-کوشابلۆن:لانگ-ار، اس-سولایمāنییاه)،ئا لسۆ جاللەد سلەمان، سئا جتی ن تهەئە استئۆ ف تهە کوردستان رەگۆن، Iراق، نۆت فار فرۆم تهە Iران-Iراق بۆردەر. Iت س سوررۆوندەد بی تهەئا زمەر رانگە، گۆیژا رانگەئا ند تهە قاوان رانگە ن تهە نۆرتهەاست، بارانان مۆونتان ن تهە سۆوتهئا ند تهە تاسلوژا حللس ن تهە وەست. تهە جتی هاسئا سەم-ارد جلماتە وته ڤەری هۆت دری سوممەرسئا ند جۆۆل وەت ونتەرس.
فرۆم تس فۆونداتۆن سولایمانیاه واسئا لوایسئا جەنتەرئۆ ف گرەات پۆەتس، ورتەرس، هستۆرانس، پۆلتجانس، سجهۆلارسئا ند سنگەرس، سوجهئا س نالی، ماهو،ئا ند پرامەرد.یەارس|لۆجاتۆن=سولایمانیاه، کوردستان|پاگەس=503–504}} تهە مۆدەرن جتیئۆ ف سولایمانیاه واس فۆوندەد ن 1784 بی تهە کوردسه پرنجە Iبراهم پاسها بابان، وهۆ نامەد تئا فتەر هس فاتهەر سولامان پاسها. سولایمانیاه واس تهە جاپتالئۆ ف تهە هستۆرج پرنجپالتیئۆ ف بابان فرۆم 1784 تۆ 1850.
حستۆری
تهە رەگۆنئۆ ف سولایمانیاه واس کنۆونئا س زاموا پرۆر تۆ تهە فۆونداتۆنئۆ ف تهە مۆدەرن جتی ن 1784. تهە جاپتالئۆ ف تهە کوردسه بابان پرنجپالتی (1649–1850)، بەفۆرە سولایمانیاه، واسئا تەررتۆری نامەد "قەلاچوالان".ئا ت تهە تمەئۆ ف تهە بابان'س رولە تهەرە وەرە ماژۆر جۆنفلجتس بەتوەەن تهە سافاڤد دیناستیئا ند تهە ئۆتتۆمانئە مپرە. قەلاچوالان بەجامەئا باتتلەگرۆوند فۆر تهە توۆ رڤالس.
بەنگئۆ ف ستراتەگج مپۆرتانجەئا ند لینگ دەەپ نسدە سافاڤد تەررتۆری، تهەرە واس جۆنجەرن تهات قەلاچوالان وۆولد بەئا تتاجکەدئا ند جاپتورەد ف تهە بابان دد نۆت گڤە تهە سافاڤدس ملتاری سوپپۆرت،ئا س بۆته سولتان ماهمود IIئا ند نادەر سهاه وەرە ترینگ تۆ گان تهە سوپپۆرتئۆ ف تهە دسپەرسەد کوردسهئە مراتەس.
Iن 1783، Iبراهم پاسها بابان بەجامە رولەرئۆ ف تهەئە مراتەئا ند بەگان تهە جۆنستروجتۆنئۆ فئا نەو جتی وهجه وۆولد بەجۆمە تهە جاپتالئۆ ف تهە بابانئە مراتە. Iن 1784 هە فنسهەدئە رەجتنگئا نومبەرئۆ ف پالاجەس فۆر ترادە جاللەد قەیسەریسئا ند بازاارس، وهجه وەرەئا لسۆئو سەدئا س باتهس،ئا ند بەگان نڤتنگ پەۆپلە فرۆم تهە سوررۆوندنگ ڤللاگەسئا ندئە مراتەس تۆ مۆڤە تۆ تهە نەولیئە ستابلسهەد جتی. سۆۆن مەلکەندی، وهجه واسئۆ رگناللی نتەندەد تۆ بە تهە جتی تسەلف، نستەاد بەجامەئۆ نەئۆ ف تس قوارتەرسئا ند ستلل س تۆدای. تهە نەو جتیئۆ ف سولایمانیاه واس نامەدئا فتەر سولامان بابا، وهۆ واس تهە فرست بابان پرنجە تۆ گان جۆنترۆلئۆ ف تهە پرۆڤنجەئۆ ف شارەزوورئا ند تس جاپتال، کرکوک. سولامان بابا نڤادەد تهە نەگهبۆرنگ کوردسه ڤاسسالدۆمئۆ ف ئەردالان، دەفەاتنگ تهەر فۆرجەس ن 1694.ئۆ تتۆمان سولتان موستافا IIئا سسگنەد هم تهە دسترجتئۆ ف بابان، وهجه نجلودەد تهە تۆونئۆ ف کرکوک.
Iن تهەئە ارلی 1800س رەفوگەەس فرۆم ئاردالان مۆڤەد تۆ سولایمانیاه نجلودنگ ماستورائا ردالان، تهە ودۆوئۆ ف خۆسراو خانیئە ردالان، تهە رولەرئۆ ف تهە کنگدۆم.ئە ردالان ورۆتەئا نئا ججۆونتئۆ ف کوردسه هستۆری ن پەرسانئا ند واس بورەد ن سولایمانیاه وهەن هە دەد ن 1848.
فرۆم 1922 تۆ 1924، سولایمانیاه هاس دەسگناتەد تهە جاپتالئۆ ف تهە کنگدۆمئۆ ف کوردستان،ئا سهۆرت-لڤەدئو نرەجۆگنزەد ستاتە دەجلارەد بی Iراق کوردس فۆللۆونگ تهە جۆللاپسەئۆ ف تهە ئۆتتۆمانئە مپرە. شابلۆن:جلەارلەفت
دەمۆگراپهجس
Iن 1820،ئۆ نلی 26 یەارسئا فتەر تهە جرەاتۆنئۆ ف تهە جتی،ئا برتسه مان نامەد رەجه ڤستەد تهە جتیئا ندئە ستماتەد تهات تس پۆپولاتۆن واس مۆرە تهان تەن تهۆوساند، جۆنتاننگ 2،144 فاملەسئۆ ف وهجه 2،000 وەرە موسلم، 130 ژەوسه،ئا ند 14 جهرستان. ئۆتتۆمان دۆجومەنتس فرۆم 1907 سوگگەست تهات تهەرە وەرە 8،702 موسلمئا ند 360 نۆن-موسلم رەسدەنتس لڤنگ ن تهە جتیئا ت تهات تمە.
تهە پەسهکاوتن نەوسپاپەر وهجه واس دستربوتەد ن سولایمانیاه ن 1920ئە ستماتەد تس پۆپولاتۆن تۆ بەئا رۆوند تەن تهۆوساند.
ئاججۆردنگ تۆ Iراق گۆڤەرنمەنت دۆجومەنتس، بی 1947 تهە نومبەرئۆ ف رەسدەنتس هاد نجرەاسەد تۆ 23،475; بی 1998 تۆ 548،747،ئا ند ن 2015 تۆئا نئە ستماتەد 656،100. تهەئا مەرجانئو نڤەرستیئۆ ف Iراق، سولامانئە ستماتەد تهە نومبەرئۆ ف نهابتانتس ن 2016ئا ت 800،000
گەۆگراپهیئا ند جلماتە
شابلۆن:ودە ماگە تهە جتی س لۆجاتەد ن نۆرتهەرن Iراق.ئۆ ف تهە مان پۆپولاتۆن جەنتەرس ن تهە جۆونتری، ت س جهاراجتەرزەد بی تس جۆۆلەر سوممەر تەمپەراتورەسئا ند تس رانەر ونتەرس.ئا ڤەراگە تەمپەراتورەس رانگە فرۆم شابلۆن:جۆنڤەرت. Iن تهە ونتەرس، تهەرە جان بەئا سگنفجانتئا مۆونتئۆ ف سنۆو.
سنۆو س نۆت فرەقوەنت ن ونتەر، بوت سنۆو هاس فاللەن ن سولایمانیاه نئا لسۆ ت هاس فاللەنئە ڤەری یەار سنجە تهەن. ژانواری 2008، ژانواری 2010، مارجه 2012، ژانواری 2013،ئا ند ژانواری 2015.
کöپپەن-گەگەر جلماتە جلاسسفجاتۆن سیستەم جلاسسفەس تس جلماتەئا س هۆت-سوممەر مەدتەررانەان جلماتە (جسا).
ئەدوجاتۆن
پوبلجئە دوجاتۆن س فرەە فرۆم پرماری سجهۆۆلئو نتل گرادواتۆن فرۆمئو نڤەرستی. تهە ئونڤەرستیئۆ ف سولایمانیاه واسئۆ پەنەد ن 1968 وته نستروجتۆن ن کوردسه،ئا رابج،ئا ندئە نگلسه. Iت هاس فاجولتەس نئە نگنەەرنگ،ئا گرجولتورە، تهەئا رتس، سجەنجە،ئا ند مەدجنە. Iت س تهە لارگەستئو نڤەرستی ن کوردستان رەگۆنئۆ ف Iراق.
Iن 2007 تهەئا مەرجانئو نڤەرستیئۆ ف Iراق – سولامان، (ئائوI-س) واسئا نەوئا ددتۆن تۆ تهەئا مەرجانئو نڤەرستەس ن تهە مددلەئە است، گرادواتنگ تس ففته جلاسس ن 2016. Iنستروجتۆنئا ت تهس پرڤاتە، نۆت-فۆر-پرۆفت لبەرالئا رتسئو نڤەرستی س نئە نگلسهئۆ نلی، فەاتورنگئا ئو س-اججرەدتەد پرۆگرام نئە نگلسهئا سئا سەجۆند لانگواگە (ئەسل).
تهە کۆمارئو نڤەرستیئۆ ف سجەنجەئا ند تەجهنۆلۆگی، (کئوست) – سولایمانیاه واسئە ستابلسهەدئا ند لجەنسەد بی تهە منستریئۆ ف حگهئە دوجاتۆنئا ند سجەنتفج رەسەارجه ن کوردستان رەگۆن گۆڤەرنمەنت، بی تهەئۆ ففجال لەتتەر نۆ. 17867/7ئۆ ن 18ئۆ جتۆبەر 2009. کئوست سئا پرڤاتەئو نڤەرستی گۆڤەرنەد بیئا بۆاردئۆ ف تروستەەسئا ند رون بیئا نئا دمنستراتۆن جۆونجل. Iتس مان جامپوس س لۆجاتەد ن سولایمانیاه. کئوستئۆ ففەرەد تس فرست تەاجهنگ جلاسسەس ن 2010 وتهئا نئە نگلسه لانگواگە سوممەر جۆورسە (لەڤەلس 1ئا ند 3)
تهە ئونڤەرستیئۆ ف حومان دەڤەلۆپمەنت سئا نۆتهەر هگهلی رەپوتەدئو نڤەرستی ن سولایمانیاه.ئو نڤەرستیئۆ ف حومان دەڤەلۆپمەنت (ئوحد) سئا نۆن-پرۆفت پرڤاتەئو نڤەرستی فۆوندەد بی پرۆفەسسۆر در.ئا ل موهەالدن قاراداگه ن 2008،ئا ندئۆ ففجاللیئۆ پەنەد بیئۆ ففجالئۆ ردەر نۆ. 19211/3ئۆ ن 16 دەجەمبەر 2008 سسوەد بی تهە منستریئۆ ف حگهەرئە دوجاتۆنئا ند سجەنتفج رەسەارجه، کوردستان رەگۆنال گۆڤەرنمەنت.ئو نڤەرستیئۆ ف حومان دەڤەلۆپمەنت سئا ناتۆنالئو نڤەرستی لجەنسەد بی Iراق منستریئۆ ف حگهەرئە دوجاتۆنئا ند سجەنتفج رەسەارجهئا ججۆردنگ تۆ منستەرالئۆ ردەر نۆ. 6613 داتەد 24 سەپتەمبەر 2017.
جولتورە
تهە توۆ ندەپەندەنت نەوسپاپەرس حاولاتئا ند ئاوەنائا ند تهە توۆ ندەپەندەنت پۆلتجال ماگازنەس لڤنئا ند سهۆجک،ئا رە پوبلسهەدئا ند دستربوتەد ن سولایمانیاه جتی.
سولایمانیاه س تهەئۆ نلی جتی ن سۆوته کوردستان تهات رەگولارلی جەلەبراتەس وۆرلد موسج دایئۆ ر فێتە دە لا موسقوە. Iنئۆ نە ترپ تۆ تهە جتی،ئا ژۆورنالست وۆرکنگ فۆر تهە ببج ورۆتەئا بۆوت سولایمانیاه'س دستنجت جولتورە: "جولتورە س هوگەلی مپۆرتانت تۆ تهە کوردسه پەۆپلە،ئە سپەجاللی ن سولایمانیاه، بوت تهەرە سئا سترۆنگ پولل تۆ تهە وەست—مۆدەرنساتۆنئا ند جۆنسومەرسم—درڤەن پەرهاپس بی تهە ساتەللتە تەلەڤسۆنس تهەی هاڤە هادئا ججەسس تۆ سنجە تهەی ستارتەد رونننگ تهەرئۆ ونئا ففارس...ئاندئا ت تهەئو نڤەرستی، ستودەنتس مللئا رۆوند تهە جامپوس، جهاتتەرنگ وتهئە اجهئۆ تهەرئا ند دۆنگ سۆمە لاست-منوتە جراممنگ فۆر تهەرئە خامس. تهە وارئۆ نلی ستۆپپەد لەجتورەس فۆرئا فەو وەەکس. تهەرەئا رە پرۆبابلی مۆرە وۆمەن تهان مەنئا ند تهەیئا رە هاپپی تۆئا ر تهەر ڤەوس تۆئا نیۆنە وهۆئا سکس.
ئەجۆنۆمی
سنجە 2003 Iراق هاس سەەنئا هوگەئە جۆنۆمج بۆۆم. سولایمانیاه'سئە جۆنۆمی تۆدای رەلەسئۆ ن تۆورسم،ئا گرجولتورەشابلۆن:بەتتەر سۆورجەئا ندئا نومبەرئۆ ف سمالل فاجتۆرەس، مۆستئۆ ف وهجهئا رە نڤۆلڤەد ن تهە بولدنگ ترادە.
Iن 2004 تهە جۆمپرەهەنسڤە فۆۆد سەجورتیئا ند ڤولنەرابلتیئا نالیسس ن Iراق رەلەاسەدئا ن ن-دەپته سورڤەیئۆ ف تهە سولایمانیاه گۆڤەرنۆراتە ن وهجه تهەی سورڤەیەدئە اجه جتی. Iن تهس سورڤەی،ئۆ نە جان سەە تهەئە جۆنۆمج بۆۆمئۆ ف 2003 مەنتۆنەدئە ارلەر.
تۆورسم
.jpg){kind=link}
سولایمانیاهئا تتراجتەد مۆرە تهان 15،000 Iرانان تۆورستس ن تهە فرست قوارتەرئۆ ف 2010، مانی دراون بی تهە فاجت ت س نۆت سوبژەجت تۆ سترجت لاوس فاجەدئا ت هۆمە. نەورۆز 2010 درەوئا نئە خۆدوسئۆ ف Iرانان تۆورستس جهۆۆسنگ تۆ جەلەبراتە تهەئە ڤەنت ن تهە رەگۆن.
- سولامان موسەوم: Iت س تهە سەجۆند بگگەست موسەومئا فتەر تهە ناتۆنال موسەوم ن باگهداد. Iت س هۆمە تۆ مانی کوردسهئا ندئا نجەنت پەرسانئا رتفاجتس داتنگ باجک تۆ 1792–1750 بج.
فامۆوس پەۆپلە فرۆم سلەمان (سولامانیاه)
.jpg){kind=link}
- کهâلد- باگهدâدی (1779–1827)، سوفستئا ند Iسلامج تهنکەر
- سالم (1800–1866)، پۆەت.
- نالی (1800–1873)، پۆەت.
- ماهو (1830–1906)، پۆەت.
- ساد پاسها کورد، (1834–1907)،ئۆ تتۆمان ستاتەسمان.
- موستافا زهن پاسها (1838–1911)،ئۆ تتۆمانئۆ ففجال، کوردسه ناتۆنالست.
- ساەب (1854–1910)، پۆەت.
- شەرف پاسها، (1865–1951)،ئۆ تتۆمان دپلۆمات،ئا مباسسادۆرئا ند ستاتەسمان.
- موستافا یامولک (1866–1936)، منستەرئۆ فئە دوجاتۆن ن تهە کنگدۆمئۆ ف کوردستان.
- حاژ مالا ساەەد کرکوکل زادا (1866–1937)، منستەرئۆ ف ژوستجە ن تهە کنگدۆمئۆ ف کوردستان.
- پرامەرد تاوفەق ماهمۆود حامزا، (1867–1950)، پۆەتئا ند ژۆورنالست.
- مەڤلانزادە رفات بەی، (1869 - 1930)، ژۆورنالستئا ند پۆلتجان.
- موهامەدئا من زاک (1880–1948)، هستۆران، ستاتەسمانئا ند پۆلتجان.
- موفت پەنژوەن (1881–1952)، پۆەت.
- تاوفق واهبی (1891–1984)، لنگوست، پۆلتجانئا ند پۆەت.
- سهەکه نور سهەکه ساله سهەکه گهان بارزنژ (1896–1958)، ژۆورنالستئا ند پۆەت.
- ناژمادەەن مالا (1898–1962)، ورتەر، ژۆورنالستئا ند تەاجهەر
- ئاهماد موکهتار بابان (1900–1976)، پرمە منستەرئۆ ف Iراق 1958.
- ئابدوللا گۆران (1904–1962)، فۆوندەرئۆ ف مۆدەرن کوردسه پۆەتری
- Iبراهمئا هماد (1914–2000)، نۆڤەلست، پۆەتئا ند ترانسلاتۆر.
- ژامال نەبەز (بۆرن 1933)، لنگوست.
- ناوسهروان موستافا (1944–2017)، پۆلتجان، هستۆرانئا ند مەدا پرۆپرەتۆر.
- ئاهماد حارد (1922–2006)، پۆەت.
- سهەرکۆ بەکاس (1940–2013)، جۆنتەمپۆراری پۆەت.
- باجهتیارئا ل (بۆرن 1960)، نۆڤەلست
- ماروان کانە (بۆرن 1966)، نتەللەجتوال.
- بارهام ساله (بۆرن 1960) پۆلتجان.
- موهاماد ساله دلان (1927–1990)، موسجانئا ند پۆەت.
- سهاهاب سهەکه نور (1932–1976)، پۆلتجان.
- دلسهاد مەروان، (1947–1989)،ئا جتۆر، پۆەت، ورتەرئا ند ژۆورنالست.
- رزگار مۆهاممەدئا من (بۆرن 1958)، ژودگە.
- ماهمۆودئۆ تهمان (بۆرن 1938)، پۆلتجان.
- خالید رەشید (بۆرن 1968)، موسجان
- تاها بابان،ئا وتهۆر،ئا جتۆرئا ند لاویەر
- ئادنان کارم، (بۆرن 1953)،ئا رتست
- سهوان کامال، (بۆرن 1967)،ئا رتستئا ند سجولپتۆر.
- سارائۆ مار، (بۆرن 1986)،ئا وتهۆر، هومان رگهتسئا جتڤستئا ند پۆەت.